Waarom wilden de Groot, Jansen en Dieters hun ondergrondse activiteiten in 1943 beëindigen?
Wat was de oorzaak van hun arrestatie, was het een gevolg van verraad, waarom heeft de Groot Lou Jansen niet gewaarschuwd?
Net zoals in de voorgaande hoofdstukken heb ik gebruik gemaakt van een aantal publicaties waarin deze geschiedenis wordt beschreven.

In willekeurige volgorde zijn dat:
– De man (Paul de Groot) die de weg wees door J.W.Stutje
– 1943 als cruciaal jaar door Ger Verrips
– De bezetting door Lou de Jong
– Partij in verzet door Hansje Galesloot/Susan Legene
– Hoe de Duitsers de CPN oprolden door Ben Braber (Elseviers Magazine maart 1986)

Uit de verhalen komt naar voren dat het driemanschap de Groot, Jansen, Dieters eind 1942 onder zijn taak dreigde te bezwijken. Vooral uit het boek van Galensloot blijkt dat Lou Jansen aan het eind van z’n Latijn was gekomen. Zie bladzijde 272.
Voorjaar 1943 besloten zij daarom dat ze zich zouden terugtrekken uit de leiding en dat die zou moeten worden overgenomen door Brandenburg, van den Bosch en Vosveld. Laatstgenoemde werd echter op 1 april door de SD gearresteerd en bezweek onder de verhoren. De gevolgen waren dramatisch. Hij had ondermeer verteld dat hij een ontmoeting zou hebben met Dieters en de Groot. Onder begeleiding van de SD ging hij op 3 april naar Apeldoorn, de plaats van de afspraak, waar de niets vermoedende Dieters werd gearresteerd. De Groot die er de voorkeur aan had gegeven om iets later op de plaats van de afspraak te arriveren zag van een afstand wat er gebeurde en maakte zich in paniek uit de voeten.
Je zou mogen aannemen dat de drie afspraken hadden gemaakt wat ze in dergelijke gevallen moesten doen. Bijvoorbeeld dat ze zouden proberen om in het geval van arrestatie het adres van de anderen een aantal dagen geheim te houden. Dieters slaagde daarin zodat er voldoende tijd was voor Jansen en de Groot om naar een ander onderduikadres te vluchten.
De Groot die had gezien hoe Dieters werd gearresteerd vluchtte onmiddellijk en verdween uiteindelijk de rest van de oorlog van het toneel. Wat hij verzuimde was om Jansen te waarschuwen. Telefonisch was dat naar het onderduikadres in Eerbeek mogelijk geweest.
Daardoor kon de SD Lou Jansen op 6 april – Dieters had drie dagen het zwijgen weten te bewaren – op het onderduikadres in Eerbeek arresteren.
Er bestaan over de gebeurtenissen tussen 1 en 6 april een aantal lezingen. Ik behandel die uitgebreid bij de beschrijving van de rol van Vosveld in hoofdstuk 5.
Met hun verhoormethoden braken de SD-ers Jansen vervolgens kapot schrijft Galesloot op bladzijde 273 van haar boek. Ze voegde er een hoofdstuk aan toe over verhoren.
In augustus volgde er een proces met de doodstraf voor Jansen en Dieters als uitspraak waarna de executie plaatsvond op 9 oktober.
Uit de verhalen in de knipsels krijg ik soms een beetje de indruk dat er met name bij de arrestatie van Jansen en Dieters nog een derde persoon is geweest die het allemaal gezien heeft maar dat is niet het geval. Het deel over de arrestatie van Dieters met de erop volgende vlucht van de Groot kan zowel van Vosveld als van de Groot en Dieters afkomstig zijn. Dat de Groot zag dat Dieters werd opgepakt kan echter alleen van hem afkomstig zijn, net als zijn verhaal hoe hij vluchtte naar Zwolle.
Over de afspraak om elkaar te waarschuwen wordt in het verhaal van Stutje niet gesproken, wel in het Elsevierverslag.
Wat er waarschijnlijk gebeurde was dat de Groot, in wilde paniek, de benen nam. Hij gaf geen enkel signaal naar de mensen waarmee hij normaal contact had en drie dagen daarna stond de SD ’s avonds laat voor de deur van het onderduikadres in Eerbeek om Lou Jansen en alle andere aanwezigen te arresteren. Niet de hele familie. Omdat er in het huis niet voldoende slaapplaatsen aanwezig waren – er logeerde ook nog een koerierster uit Arnhem (Els?) bij tante Mieke – waren m’n twee zusters bij een kennis van tante Mieke in Doesburg ondergebracht.
M’n moeder, Els, Loek en ik werden naar het huis van bewaring in Arnhem gebracht. De dag erna werden we van elkaar gescheiden. Loek en ik gingen naar een kinderhuis in Eerbeek. Wat er verder met m’n moeder en Els gebeurde weet ik niet.
M’n vader werd direct na de arrestatie naar het SD-hoofdkwartier, de beruchte Euterpestraat, in Amsterdam gebracht. Later verhuisde hij naar het Oranjehotel in den Haag.
Wat er met tante Mieke en Fred gebeurde weet ik niet. Waarschijnlijk werden die ook naar Amsterdam gebracht. Het huis van bewaring aan de Weteringschans was een bekende opvangplaats voor mensen uit het verzet.

Omstreeks eind juni kwam m’n moeder Loek en mij volkomen onverwacht ophalen uit het kinderhuis. De Duitsers hadden haar weer vrij gelaten, hetzelfde gold voor tante Mieke en m’n broer Fred. Wat m’n beide zusters betreft hadden de Duitsers nooit moeite gedaan om die op te sporen. Het betekende wel een periode van onzekerheid voor ze over de rest van de familie.

September 1943 verlieten we het huis van tante Mieke. We gingen terug naar Amsterdam. De Scheldestraat nummer 101 boven banketbakker Verhaak werd ons nieuwe adres.
Het is me uit de verhalen niet echt duidelijk geworden hoe de Groot, Jansen en Dieters met elkaar in verbinding stonden. Deden ze dat telefonisch, of waren er speciale koeriers die voor de onderlinge berichtgeving en communicatie zorgden? Ergens staat te lezen dat Vosveld hun contactman was.
Was er telefoon in de villa Calluna Alba in Eerbeek? Ik kan me dat niet herinneren. Bij nazoeken via Delpher (archievenwebsite) blijkt dat het huis in 1943 wel degelijk op het telefoonnet was aangesloten onder nummer 233 t.n.v. Mevrouw M. Versteeg-van Leeuwen. Weduwe van een architect, je zou haar bemiddeld kunnen noemen maar er was in het huis geen waterleiding. Er was een handpomp in de keuken waarmee je water oppompte uit een bron in de grond. Er werd gekookt op flessengas en ik vraag me nu zelfs af of er elektriciteit was. Het huis stond een eindje buiten het dorp Eerbeek hoewel er wel meer woningen in de buurt stonden.
Dat Lou Jansen gaandeweg de oorlog onder een loodzware last dreigde te bezwijken wordt vooral duidelijk in het boek van Galensloot in de delen waarin ze zijn contact met de familie de Smit beschreef.
Op de foto’s uit die tijd is dat te zien. Z’n gezondheid leed eronder en regelmatig moest hij medicijnen innemen omdat hij last had van zijn maag.
Toch moet ik ook een deel uit zijn afscheidsbrief aanhalen waarin hij over die drie jaar onderduik schrijft. “Wij hebben tijdens de bezettingsperiode nog een gelukkige tijd doorgebracht dank zij ook de hulp van vrienden, waarbij ik vooral aan tante denk, die jullie in het bijzonder mijn hartelijke dank en afscheidsgroeten moeten brengen.”
Ik voeg een scan van de brief toe. Op 9 oktober geschreven, in potlood maar nog wel leesbaar. Hij straalt liefde uit voor z’n gezin. Daarnaast kalmte en beheersing. En de overtuiging juist gehandeld te hebben.
Wel bezweken tijdens de verhoren van de SD maar niet gebroken.

U kunt de volgende afdrukken lezen door er op te klikken met de muisknop

Uit het boek van Stutje over de Groot

Artikel van Ger Verrips in Elseviers Magazine

Artikel van Ben Braber in Elseviers Magazine

Uit Galesloot  Partij in verzet

Afscheidsbrief van Lou Jansen aan zijn gezin