De foto van mijn moeder
Wie kent niet de verhalen over de hongerwinter. En de hongertochten. Toen de hoeveelheid voedsel op een gegeven moment steeds geringer werd en honderden Amsterdammers er op uittrokken om te proberen buiten de stad een aanvulling op hun karige rantsoen te vinden. Lopend of op de fiets trokken ze de kop van Noord-Holland in. Sommigen zochten het nog verder en gingen naar de Veluwe en zelfs naar Overijssel. (meer…)
Zeventig jaar later
Van tijd tot tijd breng ik nog wel eens een bezoek aan de buurt waar ik in mijn jeugd woonde. De Rivierenbuurt en dan de Scheldestraat in het bijzonder. Er is daar heel wat veranderd maar nummer 101 in de Scheldestraat is er nog steeds. Met nog dezelfde huisdeur. Zelfs het gaatje in de deur, van het touwtje waarmee je ‘m kon opentrekken, was, hoewel dichtgemaakt met kneedbaar hout, nog zichtbaar. Als ik daar ben kan ik het niet laten om even in de deuropening te gaan staan; alsof de tijd heeft stilgestaan.
Maar diezelfde tijd heeft verder meedogenloos z’n werk gedaan. De bewoners van toen zijn vertrokken, overleden ook natuurlijk. Door de komst van het RAI-complex is de Scheldestraat een horecastraat geworden en bijna alle winkels uit m’n jeugd zijn verdwenen. (meer…)
Mijn buurman Eddy Karelsen
Volgend jaar is het zeventig jaar geleden dat we bevrijd werden. Het zal ongetwijfeld overal uitgebreid herdacht worden. Van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork, dat ook een project op stapel heeft staan, ontving ik een mailtje met het verzoek om daaraan mee te werken. Het gaat om een bijzonder project dat de naam Bevrijdingsportretten zal dragen.
De bedoeling is dat met behulp van korte omschrijvingen/beelden/herinneringen een gezicht wordt gegeven aan de kleine groep overlevenden die op 12 april 1945 door de Canadese bevrijders in het kamp werd aangetroffen. Eén van hen heette Elie Karelsen en tijdens hun vooronderzoek hadden de initiatiefnemers van het project ontdekt dat hij tijdens de oorlog onze bovenbuurman was. Ze waren zijn naam tegen gekomen in mijn website ‘De wereld van Gajus’.
Aan hun verzoek om mee te werken aan het bevrijdingsportret gaf ik natuurlijk gehoor. Het werd een zoektocht in het verleden die het volgende verhaal opleverde.
Elie Karelsen dus. Wie was hij, hoe zag hij eruit, wat was zijn beroep, was hij getrouwd?
Om met dat laatste te beginnen, ja, hij was getrouwd. Het was een gemengd huwelijk, Mischehe werd dat door de Duitsers genoemd. Daarbij was Elie joods, zijn echtgenote Rinie niet. Elie liet zich Eddy noemen en ik gebruik die naam in de rest van het verhaal. (meer…)
De bezienswaardigheden van deze wereld zijn minder ver weg dan je denkt
Een bezoek aan het Tropenmuseum stond al een tijdje op ons programma en geïnspireerd door een bijna zomers aandoende mooiweer-oprisping van de eerste novemberweek namen we gisteren de sneltram richting Linaeusstraat. Hoe lang was het geleden dat ik daar op bezoek was. Twintig jaar, veertig? Of was het in de tijd dat het nog Koloniaal Museum heette? Ik weet het niet meer. Lang geleden in ieder geval.
Even, voor ik losbarst, een kleine toelichting op wat dit museum te bieden heeft. Ze zeggen er zelf het volgende over: “Het Tropenmuseum bevat zowel traditionele als moderne (kunst)objecten, geluidsfragmenten en videobeelden en geeft een beeld van zowel de levende tradities als de geschiedenis van verschillende wereldculturen. Kern van het Tropenmuseum vormen de samengevoegde collecties van het 19e eeuwse Koloniaal Museum in Haarlem en de oude verzameling van het Ethnografisch Museum Artis.
De verzameling bevat ruim 175.000 voorwerpen en 80.000 historische foto’s. Naast schilderijen omvat het een collectie textiel uit Indonesië en vele objecten uit Nieuw-Guinea en Suriname.” (meer…)
Bijna zeventig jaar geleden
‘Als Amsterdam geen dam opwerpt tegen het groeiende aantal toeristen wordt de stad straks onleefbaar voor de bewoners’, las ik een week geleden in de krant. Omdat we toch een bezoekje aan het Verzetsmuseum wilden brengen om daar een exemplaar van “Voordat ik het vergeet” af te geven besloten we er gelijk een wandeling door de stad aan te verbinden om te kijken hoe het met die leefbaarheid gesteld was. Of de krant niet overdreef, of er überhaupt nog bezoekers uit andere landen kwamen in deze tijd van het jaar?.
Maar eerst naar het Verzetsmuseum dus dat, voor het geval u dat niet weet, tegenover de ingang van Artis ligt, aan de Plantage Kerklaan. (meer…)
Maar eerst kwam de herfst
Het Parool besteedde in de krant van 29 september aandacht aan stadskinderen die tijdens de Hongerwinter naar het platteland werden gebracht om aan te sterken. Ik kan me nog goed herinneren dat de twee jongens van onze buren in die tijd een paar maanden bij een pleeggezin in Ommen doorbrachten.
Op een gegeven moment, ik denk najaar 1944 maar het kan ook later zijn geweest, zouden m’n jongste broer en ik ook gaan, naar Friesland of Groningen. Met de boot over het IJsselmeer. (meer…)
Stolpersteine in Borne
Stolpersteine of struikelstenen zoals ze in Nederland genoemd worden, zag ik voor het eerst jaren geleden in Trier. Het zijn kleine stenen van 10 bij 10 centimeter die als gedenkteken zijn opgenomen in het trottoir bij huizen waarvan de bewoners door de nazi’s werden verdreven, gedeporteerd of gedood. Op de bovenzijde van de steen is een messingplaatje aangebracht waarin de naam, geboortedatum, deportatiedatum en de plaats en datum van overlijden van de slachtoffers zijn gestanst.
De initiatiefnemer van dit idee is de Duitse kunstenaar Gunter Demnig, de eerste steen werd in 1994 in Berlijn-Kreuzberg geplaatst.
In Nederland kom je ze nu ook hier en daar tegen. In de krant las ik dat de plaatsing van de eerste steen in ons land een aantal jaren geleden in Borne plaatsvond. Toevallig waren we verleden week in dit Twentse dorp en we zagen ze op meerdere plaatsten waaronder bij de voormalige synagoge. Als ik goed geteld heb zijn het er totaal 36.
De kleine synagoge werd tijdens de oorlog door de bezetters vernield. Het gebouw is gerenoveerd en wordt tegenwoordig ondermeer voor exposities gebruikt.
4-5-2014
I amSterdam. Do you?
‘Was je vroeger ook al zo’n liefhebber van Amsterdam’, kreeg ik laatst als vraag voorgelegd na weer een aflevering over deze stad en daar wist ik niet zo gauw een antwoord op. We gaan regelmatig naar deze stad omdat we er dichtbij wonen maar versmaden ook een bezoek aan Haarlem of Utrecht niet. Of nog verder weg als het zo uitkomt. Je zou me een stedofiel kunnen noemen als dat woord tenminste bestaat. Wat de vraag betreft zou ik mezelf in ieder geval geen Amsterdam-deskundige noemen. We komen er graag, weten iets van de historie, kennen er redelijk de weg en ontdekken er tijdens wandelingen iedere keer nieuwe dingen om over te vertellen.
Verleden week bijvoorbeeld liepen we door de Reguliersbreestraat voor een bezoek aan de film en bijna automatisch schakelde ik m’n gedachten even terug naar m’n jeugd. Geen eeuw geleden maar wel lang. (meer…)
1. Het proces tegen Jansen en Dieters
Toen mei 1940 ons land door de Duitsers werd bezet besloot de leiding van de CPN al na een paar maanden om haar activiteiten illegaal voort te zetten, ongeacht een van de bezetter te verwachten verbod. De leiding van de illegale partij werd opgedragen aan een driemanschap dat bestond uit Paul de Groot, Lou Jansen en Jan Dieters. Dit drietal trok zich terug uit het openbare leven en ging onder een andere naam op schuiladressen verder met het organiseren van het verzet tegen de vijand. (meer…)
2. De eerste jaren na de oorlog
Mei 1945, de oorlog is eindelijk afgelopen. Nederland en vooral het Westelijk deel dat het laatst bevrijd werd, verkeert de eerste weken in een doorlopende feeststemming. Overal lopen de mannen van de Binnenlandse Strijdkrachten in hun blauwe overals en het lijkt wel of half Nederland aan het verzet tegen de Duitsers heeft deelgenomen.
Al na een paar dagen verschijnen de eerste kranten. Het Parool, Trouw, de Waarheid, het Vrije Volk en nog een aantal. De bladen die tijdens de oorlog onder toezicht van de Duitsers waren verschenen is een voorlopig verschijningsverbod opgelegd waarbij hun drukpersen aan de voormalige illegale pers zijn toegewezen. We maken kennis met de leiders uit het verzet en hun wens om een leidende rol bij de wederopbouw en ontwikkeling van het land te spelen. (meer…)