1. Het proces tegen Jansen en Dieters
Toen mei 1940 ons land door de Duitsers werd bezet besloot de leiding van de CPN al na een paar maanden om haar activiteiten illegaal voort te zetten, ongeacht een van de bezetter te verwachten verbod. De leiding van de illegale partij werd opgedragen aan een driemanschap dat bestond uit Paul de Groot, Lou Jansen en Jan Dieters. Dit drietal trok zich terug uit het openbare leven en ging onder een andere naam op schuiladressen verder met het organiseren van het verzet tegen de vijand.
Aan hun activiteiten kwam na een kleine drie jaar een einde toen de SD Jansen en Dieters in het voorjaar van 1943 te pakken kreeg. In een proces werden ze op 24 augustus van dat jaar voor sabotageacties beiden ter dood veroordeeld.
Tijdens de verhoren voorafgaande aan dat proces zouden ze volledig schuld hebben bekend, afstand hebben genomen van de communistische partij en namen uit de illegale organisatie hebben prijsgegeven.
Nadat gratieverzoeken door de Reichskommissar waren afgewezen – ze ontvingen de mededeling daarvan in de vroege ochtend van 9 oktober – werden ze om half acht op de Waalsdorpervlakte door een Duits vuurpeloton gefusilleerd. Voorafgaand was hun laatste wens, het schrijven van een afscheidsbrief en roken, ingewilligd.
Het bericht hierover werd met grote koppen in alle grote en kleine dagbladen gepubliceerd.
Na de oorlog hebben Lou Jansen en Jan Dieters maar een paar jaar de bekendheid en waardering verkregen die je op grond van hun verzetsactiviteiten mocht verwachten? De reden daarvan is een verhaal op zich dat niet in een paar zinnen is samen te vatten. Er zijn namelijk meerdere zaken die een rol hebben gespeeld.
In de eerste plaats natuurlijk dat ze niet meer in leven waren. Ze waren immers gefusilleerd in 1943 en na de oorlog ging de meeste aandacht uit naar de overlevenden van het verzet.
In de tweede plaats waren het communisme waarvan ze vertegenwoordigers waren, al vrij snel na de oorlog de tijdens het verzet verdiende lauweren afgenomen. Koude oorlog, ijzeren gordijn, Hongaarse opstand en dergelijke zaken zorgden er voor dat de communistische partij weer werd teruggebracht tot de splinterpartij die ze voor 1940 was.
Maar er was meer. Ik heb de gebeurtenissen die me bekend waren nog eens op een rijtje gezet en deze aangevuld met gegevens uit krantenartikelen, boeken die over dit onderwerp zijn verschenen en op het NIOD aanwezige documentatie. Ik heb daarbij gekozen voor een weergave in vijf hoofdstukken met hier en daar elkaar overlappende gebeurtenissen.
Hoofdstuk 1. Het proces tegen Jansen en Dieters in augustus 1943.
Hoofdstuk 2. De eerste jaren na de oorlog. De wijze waarop de namen van Jansen en Dieters voor diverse acties werden gebruikt.
Hoofdstuk 3. Hoe het boek van Ben Sijes over de Februaristaking er toe leidde dat de namen van Jansen en Dieters niet meer in de Waarheid werden genoemd.
Hoofdstuk 4. Hoe het driemanschap in de eerste maanden van 1943 door de SD werd opgerold.
Hoofdstuk 5. De rol van Piet Vosveld.
Zoals in het begin van dit hoofdstuk aangegeven werden Jansen en Dieters op 9 oktober 1943 op de Waalsdorpervlakte gefusilleerd.
De melding daarover vond in alle kranten plaats met een speciale persmededeling die door de bezetters was opgesteld. Niet op de dag zelf maar pas een dikke week later op 18 oktober..
Twee communisten ter dood gebracht
Maandag 18 okt. 1943 – De door het Duitse Obergericht op 24 augustus uitgesproken doodvonnissen tegen de communisten Louis Jansen Jan Dieters zijn thans, na onderzoek van de kwestie van de gratieverlening, ten uitvoer gebracht. Jansen en Dieters waren vooraanstaande communisten, die in 1938 werden benoemd op het partijsecretariaat.
Toen in 1940 de CPN enkele maanden na de bezetting werd verboden, zijn de veroordeelden doorgegaan met een illegale communistische organisatie, die de aanwijzingen rechtstreeks uit Moskou bleef ontvangen, zo hebben beiden bekend. Hun organisatie riep op tot staking, “een ophitsing, die in de dagen van 25 en 26 februari ook enig succes had.”
Nadat Duitsland de oorlog verklaarde aan Rusland, hebben de twee op aanwijzing van Moskou zogeheten moordcentrales opgericht, die minstens zestig aanslagen hebben uitgevoerd. Naarmate de oorlog vorderde kregen Jansen en Dieters aanwijzingen van Moskou, dat Nederland rijp gemaakt moest worden voor een bolsjewistisch bewind en dat personen die hier niet in pasten verwijderd dienden te worden. De twee communisten waren gewetenloos genoeg om zich de houding van bepaalde Nederlanders, die meenden dat zij hun sabotage uit vaderlandsliefde pleegden, te laten welgevallen.
Het proces kreeg ten slotte een dramatische wending, toen Jansen en Dieters verklaarden het communisme ondertussen afgezworen te hebben. Zij hadden afschuw van hun eigen leven gekregen en duidelijk ingezien, dat er langs hun weg in geen geval een betere toekomst voor het Nederlandse volk en in het bijzonder de Nederlandse arbeiders zou ontstaan. Toen ook waren zij er zeker van, dat de eenmaal ingeslagen misdadige weg onherroepelijk henzelf in het verderf moest storten.
Tot zover het officiële verslag van de rechtszitting.
Een aantal knipsels uit in 1943 verschenen kranten volgen als bijlage bij dit hoofdstuk.
Het officiële verhoorslag ligt bij het NIOD. Het deel waarin Jansen afstand neemt van het Communisme luidt als volgt: “Ich bin der Ansicht dass alte und ehrlich gemeinte Idealen auf andere Weise verwirklicht werden müssten.
Auf dieser Erknntniss , dass der vom Kommunismus eingeschlagene Weg falsch und gefährlich ist, habe ich mich entschlossen, dieses umfassende Geständnis abzulegen in der Hoffnung, damit manches wieder gutmachen zu kônnen.
Aufgabe der deutschen Behörden ist es jetzt, meine Taten zu beurteilen und das Mass meiner Strafe fest zu setzen.
Ich bin mir bewusst, dass ich die Folgen meiner Handlungen zu tragen habe.
Meine Hoffnung ist jedoch, dass ich der Menschheit und Arbeiterschaft weiter dienen kann”.
Bovenstaande foto is aanwezig in het dossier bij het NIOD
Ik heb me afgevraagd waarom Jansen en Dieters deze bekentenissen hebben afgelegd. Hoopten ze daarmee de doodstraf te ontlopen? Werden ze afgelegd nadat eerst de nodige druk op ze was uitgeoefend. De heren van de Gestapo en SD hadden op dat gebied een naam opgebouwd. Was het op advies van de Duitse advocaat die ze was toegewezen?
Een brief d.d 16-9-1943 van de Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD aan de Duitse Officier van Justitie voor de Nederlandse gebiedsdelen geeft aanwijzingen voor de veranderingen in de aanvankelijke houding van Jansen tijdens de verhoren.
Bezug: fernmündl. Rücksprache wegen des CPN.-Leiters Louis Jansen
Die Rückfrage bei den Sachbearbeitern in Amsterdam hat ergeben, dasz Jansen bei seinem anfänglichen hartnäckigen Leugnen dringend geraten worden sei, im Interesse der Mitbeschuldigten ein volles Geständnis abzulegen. Er und seine Mittäter würden wahrscheinlich vor dem deutschen Gericht eine gunstigere Beurteilung erreichen, wenn die strafbare Betätigung durch sein Geständnis und durch seine weitere Mithilfe restlos aufgeklärt würde. Es ist dabei ausdrücklich betont worden, dasz ihm selbst in keiner Form Versprechungen oder günstige Auszichten gemacht werden können.
Na het proces dat in augustus 1943 tegen ze werd gevoerd en hun veroordeling op de 24e van die maand bleef er niets anders over dan het indienen van een gratieverzoek. Dat is begin september gebeurd. Zowel voor Jansen als voor Dieters werden er drie ingediend. Ik vond er twee voor Jansen op het NIOD. Een van 4 en een van 8 september 1943. Een slecht leesbare kopie van beide heb ik als bijlage opgenomen.
De behandeling van dit gratieverzoek (Gnadengesuch) had meer voeten in aarde dan ik vermoedde hoewel de kans op strafvermindering verwaarloosbaar gering was. Van een aantal stukken uit het dossier bij het NIOD heb ik toch kopieën gemaakt om een indruk te geven van de wijze waarop de uiteindelijke afwijzing door de Reichskommissar tot stand kwam. Ook deze stukken zijn als bijlage bij dit hoofdstuk opgenomen.
Zoals hierboven beschreven werden beiden op 9 oktober gefusilleerd.
In een schrijven gedateerd 14 oktober werd de echtgenote van Lou Jansen medegedeeld dat het gratieverzoek voor haar echtgenoot was afgewezen en dat het vonnis op 9 oktober was voltrokken.
Sehr geehrte Frau Jansen,
Zu meinem Bedauern musz ich Ihnen mitteilen, dasz der Herr Reichskommissar mein für Ihren Ehemann eingereichtes Gnadengesuch abgelehnt hat.
Das Urteil gegen Ihren Mann ist am 9. Oktober 1943 in den Morgenstunden vollstreckt worden.
Abteilung Innere Verwaltung
rechtsanwalt Hans Calmeyer
In de hierna volgende hoofdstukken ga ik verder in op de voorgeschiedenis, de arrestatie en de ontwikkelingen na de oorlog.
Bijlagen: