Aan dit hoofdstuk is 1 Naschrift toegevoegd.Tante Mieke. Een bijzondere vrouw

Dit is een krantenkop waar ik niet vrolijk van word. Hij dateert uit een periode halverwege de oorlog en het einde is nog niet in zicht.

Hoe ging het met het verzet in Nederland? Helaas niet zo goed. Ondanks alle voorzorgen die men nam om uitschakeling door de bezetters te voorkomen, had de Duitse Sicherheitsdienst, de beruchte SD, tegen het einde van 1942 steeds meer succes bij hun pogingen om in de verzetsbeweging te infiltreren. Nederlandse verraders speelden daarbij een belangrijke rol en mede door hun werk werden honderden mensen gearresteerd.
Ook de illegale Communistische partij slaagde er niet in om zich aan deze ontwikkeling te onttrekken en hun organisatie werd systematisch schakel voor schakel opgerold. Het zal m’n vader natuurlijk niet ontgaan zijn dat het net geleidelijk om hem werd dichtgetrokken maar of hij wist hoe ernstig de situatie was weet ik niet.
Eind 1942 waren we voor de tweede keer naar Eerbeek verhuisd. Vanuit Deventer waar het gevaar voor ontdekking waarschijnlijk te groot werd. Omdat daar ook nog een jonge vrouw uit het verzet (Bep) tijdelijk was ondergedoken, waren m’n zussen ondergebracht bij een alleenstaande vriendin van tante Mieke in Velp.
Ondanks alles werd Sinterklaas gevierd met cadeautjes voor iedereen en Kerstmis met een klein kerstboompje uit de tuin. ’s Avonds speelden we met de hele familie Monopoly.
Zo werden trouwens vele avonden doorgebracht. Met bridgen, sjoelen en andere spelletjes. Televisie bestond nog niet en om je te amuseren was eigen activiteit nodig.
Ik heb in een van de eerste hoofdstukken al iets verteld over de vrouw, die ons in Eerbeek onderdak verschafte. Een bijzondere vrouw die we tante Mieke noemden hoewel ze geen familie was. Haar echte naam was Rita Versteegh.
Al schrijvend aan dit boek ben ik een aantal malen op het waarom van sommige dingen gestuit en dit is er ook weer zo een. Waarom bracht zij wel de moed op om de dingen te doen die ze nodig achtte en anderen niet? Ze deed het zeker niet voor persoonlijk gewin. Hoe dan ook, als je de risico’s van haar handelen beschouwt moet er veel moed, overtuiging en een hekel aan alles wat Duits was, nodig zijn geweest.
Tante Mieke dus. Ze zou de weduwe van een architect zijn en woonde in haar eentje in de villa Calluna Alba. Ze was gelovig, lidmaat van de vrij-katholieke kerk en had daarvoor een klein kerkje laten bouwen, dat op een minuut of tien lopen van haar huis in het bos stond. In die kerk werden wekelijks diensten gehouden en van mijn zuster heb ik gehoord dat de drogist uit het dorp daarbij als voorganger optrad.
Naast de rol die ze in het kerkje speelde was ze sympathiserend met het verzet en het communistische verzet in het bijzonder. Dat ging zo ver dat ze onderdak verschafte aan talrijke ondergedoken leden van die partij. Een wonderlijke combinatie al met al.

Eerbeek nu
Bij het bezoek dat ik met Lia en m’n zuster in 2002 aan Eerbeek bracht, konden we de kerk niet vinden. Op de plaats die we ons herinnerden, lag een sportcomplex. Van een ouder echtpaar dat aan het tennissen was, hoorden we dat de kerk al vrij gauw na het overlijden van mevrouw Versteegh niet meer gebruikt werd. Daarna was het geruime tijd als jeugdcentrum gebruikt. Een flinke brand had het gebouwtje ten slotte grotendeels verwoest waarna het gesloopt was.
De mensen waarmee we spraken hadden altijd in Eerbeek gewoond en wisten zich de rol van tante Mieke bij het verschaffen van onderdak aan onderduikers nog goed te herinneren. Die mevrouw Versteeg, dat was me er eentje. Wat ze daar precies mee bedoelden werd me niet helemaal duidelijk maar dat heb ik maar gelaten voor wat het was.
De villa Calluna Alba hebben we uiteraard wel bezocht. Hoewel het huis in m’n herinnering aardig groot was leek het wel of het gekrompen was. Hadden we daar met z’n allen gewoond?
Dat hadden we toch echt. In de perioden dat wij er te gast waren, woonde tante Mieke zelf in één kamer. Daar at ze, vegetarisch, sliep ze en bracht ze een groot deel van de dag door. Wij hadden er geen toegang. Ik kan me tenminste niet herinneren dat ik daar een keer binnen ben geweest. Soms probeerde ik een glimp op te vangen als de deur even open stond maar dat lukte me nauwelijks. De rest van het huis stond tot onze beschikking.
Hoe oud zal ze geweest zijn? Ik moet daarvoor teruggrijpen naar m’n herinneringen als kind en dan beschik je nog niet over het vermogen om leeftijden te kunnen schatten. Maar ik denk dat ze een jaar of zestig was. Ze was al aardig grijs. Ik weet wel dat ik altijd gebiologeerd werd door de wrat op haar kin. Of zat hij nou op haar wang? En verder had ze donkere doordringende ogen. Ze at zoals ik al schreef uitsluitend vegetarisch en er mocht ook niet gerookt worden in huis tot groot verdriet van m’n vader, die een stevige roker was.
Toen we de eerste keer een aantal maanden bij haar doorbrachten had ze op een afgeschut stuk grond naast het huis een groot hondenhok waarin een herdershond was ondergebracht. De rest van de familie mocht of moest als tegenprestatie dit beest wel eens uitlaten in de bossen; aangelijnd, dat wel. Het was geen favoriete bezigheid van ze.
Als ik me niet vergis had ze ook een kat. In gedachte zie ik er zelfs meerdere, die gevoerd werden met melk en smerige naar vis ruikende prakken. Eentje heette Griesje of neemt m’n fantasie nu de loop met me? Ik weet het niet meer. Ik heb later ook wel eens gehoord dat ze aan spiritisme deed en daar lijken me katten bij te horen die in het aardedonker miauwend vlak langs je lopen.
Toen we er voor de tweede keer waren was de hond dood en gelukkig niet vervangen door een ander exemplaar. We speelden toen wel eens bij het hondenhok en ik weet niet precies meer hoe ’t in z’n werk is gegaan maar op een gegeven ogenblik had ik wat planken van het hok gesloopt om weg te geven aan Toontje. Die kon ze goed gebruiken voor z’n konijnenhok Misschien heb ik ze zelfs wel voor iets geruild maar dat doet er voor het vervolg van dit verhaal niet toe. Ik had in m’n onnozelheid in ieder geval niet gevraagd of het mocht. Zo’n oud hok, heb ik waarschijnlijk gedacht, wat moest je daar nou verder mee?
Maar ’s avonds waren de rapen gaar toen tante Mieke merkte wat er gebeurd was. Ze was echt boos en gaf me op m’n kop voor de deur van haar kamer. Ik voelde me kleiner en kleiner worden. M’n vader moest er ook bij komen en die deed het nog eens dunnetjes over. Hoe ik ’t in m’n hoofd haalde, of de hele familie soms weggestuurd moest worden?
Ik was bij al dat geweld tot miniformaat gekrompen en voelde me vreselijk schuldig. Dat wegsturen van de familie zal wel niet zo gemeend zijn maar ik was pas gerust toen naderhand bleek dat de daad niet bij het woord gevoegd werd.
Overigens sloeg de Gestapo niet zo lang daarna toe maar dat volgt in het volgende hoofdstuk.
Een foto van tante Mieke kreeg ik pas in 2000 via Internet te pakken bij het bureau voor geschiedenisdocumentatie.
De tweede foto waar ze met haar echtgenoot op staat dateert van voor de oorlog. Die kreeg ik in 2012 tijdens een bezoek aan de familie Brink die in een huis naast de boerderij van boer Brink woonde. Aardige mensen die me veel wisten te vertellen over vroeger.

Naschrift d.d. november 2020
Tante Mieke. Een bijzondere vrouw.
Voorjaar 2020 ontving ik een Email van Eric Kleverwal uit Eerbeek.
Eric legt als liefhebberij de historie van Eerbeek vast en was tijdens een zoektocht op internet min of meer bij toeval in mijn website en het verhaal over onze onderduikperiode in Eerbeek terechtgekomen.
Wat hem vooral interesseerde was het kerkje dat ik bij eerdere bezoeken niet had kunnen vinden.
Dank zij zijn inspanningen kwamen in de maanden daarop allerlei details boven water met foto’s van het kerkje als kers op de pudding.
Tante Mieke was getrouwd met F.H. Versteeg die echter in 1936 was overleden
Ik had me altijd al afgevraagd hoe oud zij was. Ze bleek in 1880 geboren te zijn, 60 dus toen de oorlog uitbrak. Of ze broers of zusters had wisten we niet. In de Nieuwe Apeldoornse Courant van 21 november 1939 vonden we de mededeling dat “na een lijden van enige weken mijn broer, de heer P. van Leeuwen in de ouderdom van 69 jaar was overleden.Namens de familie M. Versteeg van Leeuwen, Eerbeek 21 november 1939”.
Tante Mieke is op 12 juli 1954 overleden in een verzorgingshuis in Amsterdam. Zij verbleef daar als gevolg van haar gezondheid al geruime tijd op initiatief van de leiding van de CPN.
Bij haar begrafenis in Eerbeek waren veel prominenten van de CPN aanwezig.
Het huis Calluna Alba werd na het overlijden van tante Mieke bewoond door een van haar vriendinnen, Ibeltje de Vries, tot die op 19 augustus 1967 overleed. Daarna heeft er een familie gewoond tot de huidige bewoonster er in trok.

Het kerkje werd in de jaren ’31-’34 gebouwd. De grond ervoor werd in 1930 door haar man gekocht. De eerste steenlegging vond plaats op 14 september van dat jaar. Wijding van de kerk vond plaats op 10 mei 1931 door bisschop Bonger van de Vrij Katholieke Gemeente. Het aantal lidmaten was gering. in 1932 13 leden.
Overigens zagen we in de Apeldoornsche Courant van 26 april 1928 dat er op het buiten van de Indische familie Müller – Coldenhove ’t Spreeuwennest – een privékapel gestaan blijkt te hebben waar iedere 14 dagen een H Mis van de Vrij Katholieke Kerk werd opgedragen.

De kerk van tante Mieke is na haar overlijden waarschijnlijk overgedragen aan een stichting. Er werden tot 8 oktober 1975 diensten opgedragen.
Daarna werd het verhuurd aan een stichting voor jeugdigen tussen 18 en 25 jaar.die zich bezig hielden met gesprek, dans en muziek. Deze stichting werd in 1979 opgeheven.
De kerk werd vervolgens in 1980 gehuurd door het Turks Komitee Eerbeek voor Turkse werknemers van de aanwezige papierfabrieken.Daarbij was een verbouwing noodzakelijk waaronder de aanleg en het installeren van een rituele wasplaats.
Uiteindelijk werd het in februari/maart 1989 gesloopt om plaats te maken voor de aanleg van tennisbanen.
Het aardige is dat de koster van het kerkje nog leeft en op de Polweg 81 woont. Zij bezitten een klein glazen kannetje uit de kerk en een groene geglazuurde tegel met een messing kruisje erin.