Henryk Gorecki werd in 1933 geboren in Czernica, een kleine plaats in de buurt van Katowice in Polen. Hetzelfde jaar waarin Adolf Hitler definitief de macht greep in Duitsland en toevalligerwijs ook het jaar waarin ik in Amsterdam West het licht zag en m’n eerste kreten slaakte.
Er liggen nog veel meer dorpjes en steden in het Pools Silesische gebied waarin Henryk opgroeide. Eentje daarvan draagt de naam Oswiecim.
In de ochtend van de eerste september 1939 verliet een bejaard oorlogsschip, een kruiser, de plaats waar het voor anker had gelegen. Ogenschijnlijk vertrok het voor een oefening, maar eenmaal buiten de vrije stad Danzig opende het schip het vuur op de Poolse verdedigingswerken.

Hitlers aanval op een moedige maar slecht voorbereide natie was begonnen; en tegen de avond van deze dag was Europa voor de tweede keer in die eeuw in oorlog.
In Oswiecim bouwden de Nazi’s in 1940 een kamp waarin aanvankelijk Poolse en later Russische krijgsgevangenen werden ondergebracht. De naam van het stadje werd verduitst tot Auschwitz. Het was nog maar de start voor wat uiteindelijk een reusachtig complex zou worden dat uit Auschwitz 1, AuschwitzII-Birkenau en AuschwitzIII-Monowitz bestond.
Ondermeer naar deze plaats werden de Joodse inwoners gedeporteerd van de landen die door de Duitsers bezet waren. Vanaf einde 1942 werd dit kamp de plaats waar de uitvoering van de grootste massamoord uit de geschiedenis van de mens zou plaatsvinden. Het doden van miljoenen Joodse mannen, vrouwen en kinderen in de gaskamers van Birkenau.
Met Henryk Gorecki dat wil zeggen met zijn muziek, maakte ik pas een paar weken geleden kennis tijdens onze wekelijkse schilderavond. Ik moet bekennen dat ik nog nooit van de man had gehoord maar weet nu dat hij, na aanvankelijk vooral in Polen een naam te hebben opgebouwd door zijn derde symfonie, ook in andere landen bekend is.
Ik was ook gelijk verkocht. Prachtige muziek. Droevig, akkoord, maar dan wel van droevigheid die niet treurig maakt. Hoe gek dat laatste ook klinkt.
Die derde symfonie draagt tevens de naam van de symfonie ’of sorrowful songs’ en is gebaseerd op gebeurtenissen in de historie van Polen. Voor het tweede deel maakte hij bijvoorbeeld gebruik van de tekst die in een muur van cel nummer drie van het Gestapo hoofdkwartier Zakopane was gekrast door een achttienjarige Pools meisje dat daar gevangen zat.
Sorrowful songs. De muziek zou uitstekend gepast hebben bij de recente herdenking van de bevrijding van Auschwitz. En ook bij andere herdenkingen aan de tweede wereldoorlog.
In m’n fantasie zie ik op de avond van 4 Mei het Concertgebouworkest op de Dam in plaats van de gebruikelijke poespas van allerlei hotemetoten met kransen enz. Ze spelen die derde Symfonie van Gorecki en daarna is het twee minuten doodstil. Indrukwekkend.
Ik ga nog maar een keertje een poging doen om de sorrow uit die derde symfonie in verf weer te geven. Misschien lukt het ooit nog een keer.