‘In het begin van de 20ste eeuw zette een groep kunstenaars de kunstwereld in München volledig op z’n kop. Met hun expressieve, lyrische schilderijen vol felle kleuren stond Der Blaue Reiter zoals zij zichzelf noemden, aan de bron van het ontstaan van het expressionisme in Duitsland.’
Met bovenstaande tekst opent het Gemeente Museum in Den Haag de folder over Kandinsky & der Blaue Reiter, de tentoonstelling die nog tot 24 mei te bezoeken is.

Werken van Kandinsky, Marc, Macke, Campendonck in het echt zien en niet van een plaatje? Zo’n kans mag je niet missen en omdat we verleden week toch in den Haag waren maakte ik van de gelegenheid gebruik om even bij het Gemeente Museum langs te gaan. ’s Middags op een doordeweekse dag wat echter niet betekent dat het daardoor rustig was. Er waren veel bezoekers waaronder de leerlingen van een Middelbare School.
Om een beetje in de sfeer te komen keek en luisterde ik eerst naar de filmintroductie. Ik maakte kennis met Wassily die in 1866 in Moskou werd geboren. Niet een echt gelukkige jeugd, z’n ouders scheidden en hij werd gedropt bij een tante. Al jong was hij een liefhebber van tekenen en schilderen maar nog niet in die mate dat hij na z’n middelbare school gelijk voor een opleiding naar de kunstacademie ging. Nee, hij volgde eerst een studie in het staatsrecht aan de universiteit van Moskou en deed dat zo goed dat hij in 1892 na z’n examen een aanstelling verwierf als assistent docent.
Maar het schilderen nam een steeds grotere plaats in z’n leven in en vier jaar later zei hij Moskou en de universiteit vaarwel en vertrok met z’n echtgenote naar München, in die jaren een stad die voorop liep in alle ontwikkelingen waarmee de wereld na 1900 overspoeld werd.
Hij werd weer student maar nu in kunstgeschiedenis en volgde aan een schilderschool lessen om zich de basisprincipes van de schildertechniek eigen te maken. Een ding was toen al duidelijk, hier was niet iemand aan het werk die zich ten doel stelde om met de geijkte, natuurgetrouwe afbeelding van de werkelijkheid te worden opgenomen in de kring van gearriveerde Münchener kunstenaars. Kandinsky had een veel groter doel voor ogen, dat was de verovering van de wereld met een nieuwe schilderkunst waarbij het gevoel en de beleving van de kunstenaar bepalend waren voor de wijze waarop een onderwerp in kleuren en vormen werd weergegeven.
Werd dat door z’n omgeving geaccepteerd? Natuurlijk niet. Vernieuwers stuiten altijd op een muur van tegenstand en om die te doorbreken richtte hij uiteindelijk in 1911 met Franz Marc der Blaue Reiter op. Een kring van schilders die er dezelfde opvattingen op nahielden. Ondermeer Macke, Campendonck en Gabriele Münter maakten er deel van uit.
Veel tijd was deze groep niet gegund. De machtsverhoudingen in het Europa van die jaren waren nog niet uitgekristalliseerd en drie jaar later viel der Blaue Reiter door het uitbreken van de Great War uiteen. Kandinsky spoedde zich met z’n echtgenote terug naar Moskou, Macke en Marc werden door de Keizer opgeroepen om in het Duitse leger te dienen. De laatste twee sneuvelden in de modder van de loopgraven in Noord Frankrijk.
Na afloop van vijf jaar zinloos geweld met miljoenen slachtoffers kwam Europa weer bij zinnen. Kandinsky keerde terug naar München om verder te gaan met de verwezenlijking van zijn droom. Vernieuwing van de schilderkunst, de overgang van het natuurgetrouwe en herkenbare naar een abstracte weergave. In datzelfde München begon een andere schilder met de voorbereidingen voor z’n duizendjarig rijk.
Je zou je eigenlijk honderd jaar terug in de tijd moeten verplaatsen om je een voorstelling te kunnen maken van de tegenstand waarmee kunstenaars als Matisse, Derain, Picasso en Kandinsky te maken kregen las ik in een boeiend artikel in de Volkskrant. In het kleine filmzaaltje van het gemeentemuseum probeerde ik me daarom bij de foto’s iets van die periode voor te stellen. Zwartwit beelden van steden en mensen trokken aan me voorbij. Wisten al die mensen wat zich in de ateliers afspeelde? Ik denk het niet. De producten van de kunstenaars in die tijd waren maar voor een beperkte groep bestemd. Voor de gegoede burgers die in hun deftige salons discussieerden over ‘de rare moderniteiten die tegenwoordig voor kunst moesten doorgaan’.
De massa van ‘gewone mensen’ had daar geen weet van, was er bovendien waarschijnlijk niet in geïnteresseerd. Die had het zonder kunst al druk genoeg in de dagelijkse strijd om te overleven. Opgeslokt als ze was door een industrieel systeem dat mensen uitsluitend als een vaak lastig productiemiddel beschouwde. Individuen waren daarbij gedegradeerd tot radertjes van een lopende band. Marx was al dertig jaar dood maar de strijd voor een rechtvaardiger verdeling van de opbrengsten van het door hem beschreven kapitalistische systeem bevond zich nog in de beginfase. Nota bene, het algemeen kiesrecht werd in Nederland pas in 1917 ingevoerd. Dat wil zeggen voor mannen. De vrouwen moesten nog twee jaar wachten voordat ook zij zowel het actief als het passief kiesrecht verkregen.
Maar ik was niet gekomen voor de zwartwit negatieven van dat tijdperk. Was Kandinsky niet vooral bekend door z’n kleuren? Ik liet het filmzaaltje achter me en ging de eerste zaal binnen in de hoop niet teleurgesteld te worden in die verwachting.
Wat ik te zien kreeg was geweldig. Tientallen doeken waar de kleuren haast vanaf leken te spatten.

Ik maakte drie vier ronden om het allemaal in me op te nemen wat natuurlijk niet lukte. Maar wat gaf het. Het was gewoon een uurtje puur genieten. Schitterend.
Datzelfde Gemeente Museum had nog een tweede bezienswaardigheid geprogrammeerd. Een tentoonstelling over haute couture.
Of ik daar iets mee heb? Mwaoh, nauwelijks maar aangestuurd door m’n gebruikelijke nieuwsgierigheid liep ik er toch even binnen. Het werd een voltreffer. Bijzondere kleding die zodanig werd gepresenteerd dat het een bijzondere kunstvorm werd.
Ik heb geprobeerd om er iets van op foto weer te geven.

Tevreden over m’n bezoek verliet ik om een uur of vier het museum. Buiten deed maart z’n best om me het aanhoudende koude weer in januari en februari te laten vergeten. Het was even lente met twintig graden en ik probeerde iets van de aankondiging over Kandinsky die op een van de museummuren was aangebracht, in een spannende afbeelding te vangen. Rechttoe rechtaan beviel me niet echt en het werd een spiegelbeeld in de vijver voor het museum. Thuis bracht ik hem met een beetje spelen op de computer weer terug tot een leesbare tekst.
Overmoedig geworden waagde ik me een eindje verder aan een foto van het museum. Het werd na het kleurenfeest binnen een wat fletse voorstelling, geen Kandinsky. En ik wilde al verder lopen toen m’n blik getrokken werd door een fiets met een bierkratje. Een knallend rood bierkratje. Als ik die nou eens voor dat museum plaatste. Zo gezegd zo gedaan dus.
Goed, het werd nou niet direct een fotografisch meesterwerk. En werd het na nog een paar opnames nou een foto van dat museum of was dat bierkratje tot eyecatcher gepromoveerd om het hedendaagse Nederland weer te geven? Een expressionistische benadering van dat onderwerp vanuit m’n gevoel.
Maar wel een heerlijke middag in m’n favoriete museum. Ik moet ook gauw een keertje naar Malevich in de Hermitage. En uiteraard gaat dan weer m’n fototoestel mee. Je weet nooit waar ik daar tegenaan loop.

29 maart 2010
erJeetje

De foto’s.
Wat een kleuren. Uiteraard niet geflitst, met de kleine camera uit de hand genomen, 1/8 seconde belichtingstijd en toch nog redelijk scherp dat wil zeggen voor dit doel. Niet allemaal even mooi recht in beeld gebracht maar een kniesoor die daarover wat op te merken heeft.
In volgorde krijg je hieronder Kandinsky c.s. te zien gevolgd door een schilderij van Mondriaan dat ik mooi vond passen in het rijtje. Daarna de haute couture en wat spielerei van mezelf als slot.